Tóm tắt Sông Ba là hệ thống thủy lộ huyết mạch ở vùng Nam Trung Bộ Việt Nam. Trong lịch sử, vùng hạ nguồn Sông Ba (tỉnh Phú Yên ngày nay) từng là địa bàn tranh giành quyền lực giữa các tiểu quốc, bộ tộc sinh sống dọc theo lưu vực sông và cả những vùng lân cận để làm chủ hệ thống thủy lộ quan trọng nối liền vùng Nam Trung Bộ và cả Tây Nguyên với thế giới bên ngoài qua cửa biển Đà Diễn. Khởi đầu là sự tranh chấp giữa người Chăm và các tộc người khác như Gia Rai, Ê Đê, Ba Na… mà kết quả là người Chăm làm chủ được khu vực hạ nguồn, đẩy các bộ tộc khác xa dần lên phía thượng nguồn. Đến khi vương quốc Champa được thành lập, Sông Ba trở thành vùng đệm trong quá trình diễn ra hiện tượng lưỡng phân của vương quốc này (Lưỡng phân cương vực: Bắc Chăm - Nam Chăm; Lưỡng phân thị tộc: thị tộc Cau - thị tộc Dừa; Lưỡng phân dòng dõi: tổ tiên dòng Núi - tổ tiên dòng Biển). Sang thế kỷ XV, với sự xuất hiện của Đại Việt, khu vực hạ nguồn Sông Ba là địa bàn cộng sinh của 3 thế lực: Chiêm Thành Quốc - Nam Bàn Quốc - Hoa Anh Quốc. Sau khi chúa Nguyễn bình định được vùng đất này, Phú Yên mới chính thức sáp nhập vào Đại Việt. So với sông Thu Bồn và cảng thị Hội An ở phía bắc, Sông Ba đối với khu vực Nam Trung Bộ đóng vai trò quan trọng không kém mà nếu nghiên cứu đầy đủ, chúng ta có thể lần tìm và nhận diện nhiều vấn đề liên quan đến lịch sử, kinh tế, văn hóa của cả miền Trung và Tây Nguyên. ABSTRACT Ba River is an important waterway system in the Southern Central region of Vietnam. Historically, the lower reaches of Ba River (present Phú Yên Province) was the area of power struggles among minor states and tribes living along the river basin and the surrounding areas for the control of that important waterway system linking the South Central region and the Western Highlands with the outside world through Đà Diễn Estuary. Originally, the disputes broke out between the Cham people and other ethnic groups such as the Jarai, the Rhade, the Bahnar, etc… and, in the end, the Cham controlled the lower reaches of Ba River and drove other tribes to the upper course. When the Champa kingdom was founded, Ba River became the buffer zone during the process of dichotomy of that kingdom (territorial dichotomy: Northern Champa-Southern Champa; dichotomy between clans: Areca clan-Coconut clan; dichotomy of lineages: ancestors coming from mountains-ancestors coming from the seas). In the fifteenth century, with the appearance of Đại Việt, a Vietnamese dynasty, the Ba River basin became the territories of 3 minor states of Champa, Nam Bàn and Hoa Anh. After that land was pacified by the Nguyễn Lords, Phú Yên was officially merged into Đại Việt. The role of Ba River in the South Central region was no less important than Thu Bồn River and Hội An Seaport in the north, which we can track out and identify issues relating to the history, economy and culture of the Southern Central region and the Western Highlands if adequate studies are carried out. Toàn văn: PDFhttps://www.mediafire.com/?hntqghhkmizgiq
