Văn Tế Người Nô Bộc Tình Nghĩa.

Discussion in 'Thông Báo Hán Nôm Học' started by admin, Sep 3, 2013.

  1. admin

    admin Thư Viện Sách Việt Staff Member Quản Trị Viên

    VĂN TẾ NGƯỜI NÔ BỘC TÌNH NGHĨA
    NGUYỄN TÁ NHÍ​
    Viện Nghiên cứu Hán Nôm
    Trong xã hội cũ quan hệ giữa người làm công giúp việc và ông chủ, nhiều khi đã nảy sinh những tình cảm gắn bó mật thiết. Có người đã cầm bút ghi lại được những tình cảm quý giá ấy, chẳng hạn như thi hào Nguyễn Trãi đã khắc họa hình ảnh người nhà đi cày ruộng cần mẫn vui vẻ:
    Ruộng đôi ba khóm đất con o¬ng
    Đày tớ cười cày kẻo muộn mòng
    (Thuật hứng 21)
    Ở bài Thuật hứng 21 này, Nguyễn Trãi gọi người giúp việc cho nhà chủ là đày tớ, đến bài Bảo kính cảnh giới 50, ông còn gọi họ là con đòi, nhưng vẫn thân thiết gắn bó:
    Xuân qua còn bảo con đòi cuốc
    Hè đến đã cho kẻ khác cày.
    Tuy là thân phận con đòi nhưng vẫn là người nhà mình chứ chẳng phải kẻ khác. Gắn bó thân thiết như thế, nên khi không may gặp nạn, thì chắc hẳn ông chủ sẽ rơi nước mắt tiếc thương. Đó là tình cảm giữa Tiến sĩ Ngô Trọng Khuê (1744) ? với người nô bộc Phạm Đình Tích. Ngô Trọng Khuê, còn gọi là Ngô Duy Viên người làng La Khê huyện Từ Liêm tỉnh Sơn Tây, nay là thôn La Khê xã Văn Khê thị xã Hà Đông tỉnh Hà Tây, thi đỗ Tiến sĩ năm 1769, làm quan đến Bồi tụng Thị lang. Nô bộc Phạm Đình Tích theo giúp Ngô Trọng Khuê từ thuở hàn vi, năm 1786 tử nạn vì chủ. Cảm thương người nô bộc tình nghĩa, khi tìm được thi hài nô bộc, Tiến sĩ Ngô Trọng Khuê đã đưa về quê mai táng rất chu tất, ông còn làm bài văn tế bằng Hán văn lời lẽ rất thống thiết. Hiện bài văn tế được chép trong sách Ngô thị gia phả để ở Thư viện Viện Nghiên cứu Hán Nôm ký hiệu A.2455. Nhận thấy đây là tư liệu quý, chúng tôi xin được phiên âm giới thiệu toàn văn trong Hội nghị thông báo Hán Nôm lần này.
    Phiên âm:
    TẾ NGHĨA BỘC PHẠM ĐÌNH TÍCH VĂN
    Ô hộ! Nhĩ tự thập nhị tuế, nhĩ tổ dĩ nhĩ thác ư ngã. Ngã trọng nhĩ tổ phụ chi nghĩa nhi sát nhĩ chi thành, giáo nhĩ, súc nhĩ, ý nhĩ, thực nhĩ. Ngã cái bất dĩ tầm thường nô bộc thị nhĩ. Cố nhĩ diệc bất dĩ tầm thường chủ ông sự ngã bôn tẩu ư vị đệ chi tiên, truy tùy ư ký sĩ chi hậu, thủy chung nhị thập dư niên, hàn noãn cơ bão, kiên nại bất di. Lợi hữu sao trọng nhi bất cảm khi; trách hữu sảo thâm nhi bất cảm oán. Nhất điểm thuần thành, ngã tri chi hĩ.
    Tân Sửu niên ngã tự Thanh Hoa hồi triều, nhĩ dĩ bệnh bất năng tòng ngã quy..., vị tẩy tư phủ nhất không, ngã tâm thâm vị trắc, nhiên nhi sổ nguyệt tại vị, tam tải cư ưu, kỳ thế diệc mạt, như nĩ hà dã ?
    Bính Ngọ niên diêu quỹ xa triều, vị cập thụ sự nhi quốc dĩ bất khả vi. Thị niên lục nguyệt nhị thập nhị nhật ngã hồi quán, dĩ kinh trạch phó nhĩ, diệc bất liệu kỳ sự biến chi tại đán tịch. Nhất bách hôn tiến ngã bản dĩ gia si trợ chẩn tế, cố chúc nhĩ dĩ tiến nạp, bất cảm khi ngô chủ dã. Nhị thập lục nhật chi biến, ngã ý bất trách nhĩ dĩ tất thủ ngô tiền nhi hãm nhĩ ư binh hỏa trung dã. Thục tri nhĩ năng dĩ ngã sự chủ chi tâm sự ngã nhi sử nhĩ ly ư thử họa dã da?
    Thị nhật Nguyễn Ngọc Thân lại cụ ngôn dữ nhĩ tương thất chi trạng, ngã tâm giác mang dĩ cấp lệnh nhĩ đệ tầm nhĩ, vãng phục sổ tứ chung bất khả đắc. Ngã ý tất nhĩ từ ư loạn binh, bàng chủng tạp thi, bất khả biện hĩ. Nhi ngũ lục niên lại ngã dĩ quốc phá gia truân, xử cùng cư khốn, bất năng vị nhĩ sưu phỏng tung ảnh thân tuyết oan khiên, sử nhĩ chi lão mẫu, chi trĩ thê, chi ấu tử bi thống đề hào, đinh linh cơ khổ. Nhĩ ư cửu tuyền chi hạ, cái bất năng vô vọng ư ngã nhi ngã diệc vị thường nhất nhật vong tình dã. Nhĩ kim giáng vu châm cụ đạo dĩ li hại chi cố, dữ sở hại nhĩ chi nhân, chỉ thị tàn hài tùy xứ thu thập. Ngã văn chi bất giác lưu lệ.
    Ô hô! Quỷ da? Thần da ? Chân da ? Huyễn da ? Quả nhược huyễn da tắc phù sở ngôn chi sự hà nhược thị chi hữu đầu tự dã, sở chi chi xứ hà nhược thị kỳ tương phù khế dã. Quả nhược chân da tắc dĩ nhị bách hôn sổ tiền chi cố nhi ca nhĩ chi tính mệnh, sách nhĩ chi hình hài, độc nhĩ chi mẫu, quả, quả nhi chi thê, cô nhĩ chi tử, du du thương thiên, bỉ hà nhân tai ? Dĩ nhị bách hôn tiền chi cố nhi sử nhĩ cảm ngô chi tình, trọng ngô chi mệnh dĩ chính từ cự ác nô dĩ nghĩa phủ xúc ác nhân nhi cấp vu nạn. Ngã cố bất sát nhĩ nhi nhĩ thực vị ngã nhi tử dã. Nhĩ mệnh thành bạc, ngã tâm hà an ?
    Ô hô! Nhĩ tử chi hậu, ngã dĩ vị nhĩ phủ kỳ cô hĩ, nhi ấu tử trọng ư ly mẫu, diệc tương vị nhĩ súc kỳ thê hĩ, nhi li phụ ngại ư vi khứ gia, nhân tình chi sở an, ngã cố bất năng dưỡng dã. Kế thử ngã chi gia tình, ngã chi thân thượg sự, nhĩ tuy tử giả khởi hữu bất tri? Tuy nhiên, dĩ nhĩ như thị chi xử tâm nhi ngẫu li vu thảm họa, như thị chi cốt huyết nhi hoạch toàn ư loạn trung, tạo vật tất hữu dĩ xử chi hĩ. Tương lai nhân quả hà đãi ngô ngôn, duy tư nhĩ hài ký phục, nhĩ phách ký an. Bạc vật bi văn, liêu dĩ tương úy. Nhĩ kỳ hưởng chi.
    Dịch nghĩa:
    VĂN TẾ NGƯỜI NÔ BỘC TÌNH NGHĨA PHẠM ĐÌNH TÍCH
    Hỡi ôi! Ngươi từ năm mới mười hai tuổi đầu, tổ phụ ngươi đã gửi gắm ngươi cho ta. Ta vốn coi trọng tình ngãi của tổ phụ ngươi mà xét thấy ngươi là đứa thực thà, bèn dạy bảo ngươi, nuôi dưỡng ngươi, cho ngươi mặc, cho ngươi ăn. Có lẽ ta không đối xử với ngươi như kẻ nô bộc tầm thường, nên ngươi cũng không xem ta là ông chủ tầm thường mà giúp ta bôn tẩu từ khi chưa đỗ đạt và cả sau khi ta đã ra làm quan, trước sau cả thảy hơn hai mươi năm, ấm lạnh no đói, giữ vững chẳng chuyền dời. Lợi lộc thu được có hơi nhiều mà chẳng bao giờ che dấu; trách móc mắng mỏ có nặng lời cũng không dám oán thán. Nết hạnh thực thà như vậy, ta đã nhận biết.
    Năm Tân Sửu (1781) ta từ trấn Thanh Hoa trở về triều, ngươi đang mang bệnh nên không theo ta cùng về. Bấy giờ của cải trong nhà sạch hết nhẵn không, lòng ta lấy làm áy náy, vì rằng mấy tháng ra làm quan rồi lại phải chịu tang ba năm, tình thế quá eo hẹp, không biết ngươi phải đối phó thế nào ?
    Năm Bính Ngọ (1786) có lệnh đòi trở lại triều, song ta chưa kịp nhận chức thì quốc gia đã không đứng vững được nữa. Ngày 21 tháng 6 năm ấy ta quay về quê hương bản quán, giao lại ngôi nhà ở kinh thành cho ngươi, cũng không liệu hết được sự biến lại xảy ra trong sớm tối. Hai trăm quan tiền(1), vốn là chút tiền của riêng nhà ta muốn dành để cứu trợ kẻ khó, ta đã dặn dò ngươi giao nộp, chẳng dám lừa gạt chúa ta. Sự biến xảy ra ngày 26, ý ta chẳng trách ngươi vì cố giữ số tiền của ta mà đẩy ngươi vào vòng binh lửa, ai biết được rằng ngươi lại có thể đem tấm lòng ta thờ chúa ra thờ ta, để đến nỗi mắc phải tai nạn khổ đau này. Ngày ấy Nguyễn Ngọc Thân đến nói hết với ta về tình hình tổn thất của ngươi, lòng ta cảm thấy bàng hoàng, vội bảo em trai ngươi đi tìm ngươi về. Chạy đi chạy lại bốn năm lần mà không tìm được. Ta đoán rằng ngươi đã chết trong đám loạn binh, thây xác chồng chất, không thể nào nhận ra được. Thế nhưng năm sáu năm nay vì việc nước mất nhà tan, ta lâm vào cảnh khốn khó cùng cực, nên chẳng thể đi tìm lại tung tích hình bóng của ngươi, khiến cho mẹ già ngươi, vợ dại ngươi, con thơ ngươi gào khóc thảm thiết lênh đênh khốn khổ. Ngươi ở dưới suối vàng hẳn là chẳng phải vô vọng ở ta, mà thực ta cũng chưa một ngày nào quên được mối thâm tình ấy.
    Hôm nay ngươi nhập đồng giáng bút, nói rõ duyên do người bị hại và cả kẻ đã làm hại người, lại chỉ ra cả nơi vùi nắm xương tàn của ngươi để tiện việc tìm đến thu nhặt. Ta nghe thấy bất giác nước mắt đầm đìa.
    Hỡi ôi ! Là quỷ ư ? Là thần ư ? Là thực ư ? Là huyễn ư ? Nếu bảo là huyễn thì tại sao chỉ với hai trăm quan tiền đã cướp đi tính mệnh của ngươi, đã tàn hại hình hài của ngươi, khiến cho mẹ ngươi đơn độc, vợ ngươi góa bụa, con ngươi côi cút. Trời xanh lồng lộng kia ơi, bởi đâu mà xảy ra cơ sự này ! Chỉ với hai trăm quan tiền mà khiến cho ngươi đã cảm nhận được cái tình của ta, coi trọng lời dặn của ta để dùng lời lẽ chân chính kháng cự lại bọn người gian ác, dùng tâm can nghĩa khí chống trả lại những kẻ xấu xa để mắc phải tai nạn này. Ta vốn chẳng giết hại ngươi, song ngươi thực đã vì ta mà chết. Mệnh ngươi thật bạc, lòng ta sao yên ?
    Hỡi ôi ! sau khi ngươi chết, ta muốn nuôi giúp đứa con côi cho ngươi song đứa trẻ chẳng muốn xa mẹ, nên ta lại muốn nuôi cả vợ ngươi, song thân người vợ góa ngại nỗi xa nhà. Tình người vốn là muốn tìm nơi yên ổn, nên ta chẳng thể làm thế nào đưa vợ con ngươi về nuôi dưỡng được. Kế đến tình cảnh trong gia đình ta, công việc của bản thân ta, ngươi tuy chết song há chẳng biết được sao? Tuy nhiên đối với ngươi có tấm lòng đối nhân xử thế như vậy mà lại gặp phải thảm họa; xương cốt của ngươi lại được giữ lại đủ đầy trong cơn loạn lạc, vậy thì tạo hóa hẳn cũng công bằng, đạo lý nhân quả trong tương lai chẳng cần ta nói thêm gì nữa, chỉ mừng rằng hài cốt của ngươi đã tìm được, thể phách của ngươi nay đã được yên. Lễ mọn văn buồn, gọi là an ủi. Ngươi hãy hưởng lấy.
    Chú thích:
    1. Nguyên bản ghi là nhất bách (một trăm quan), nhưng ở dưới hai lần nhắc lại là nhị bách (hai trăm quan), do vậy chúng tôi thấy nên sửa lại nhị bách cho nhất quán.
    Tài liệu tham khảo:
    1. Di sản Hán Nôm Việt Nam - Thư mục đề yếu, Nxb. KHXH, H. 1993.
    2. Văn học Hán Nôm Hà Tây, Sở Văn hóa thông tin Hà Tây, 1997.
    3. Người Hà Tây trong làng khoa bảng, Sở Văn hóa thông tin Hà Tây, 2001.
    4. Danh gia bút lục, AB.325.
    5. Danh thi hợp tuyển, VHv.298.
    6. La Khê Nguyễn thị gia phả A.1039.
    7. Ngô thị gia phả,A.2455.
    8. Thi gia cựu sáo bản sao, A.1245.
    9. Thi văn đối liên tạp sao,VHv.1400./.
    Thông báo Hán Nôm học 2006 (tr.521-526)
    https://www.mediafire.com/?hntqghhkmizgiq
     

Share This Page